Architektura Łodzi, w przeszłości jednego z najważniejszych ośrodków włókienniczych na świecie, została ukształtowana w niespełna sto lat. Dzięki temu, miasto do dzisiaj tworzy wyjątkowy w skali europejskiej jednolity i charakterystyczny zespół urbanistyczny. Cały organizm miejski jest cennym zabytkiem epoki późnego klasycyzmu, historyzmu, secesji i modernizmu. Dowodem rangi zabytków architektury łódzkiej jest wpis w 2015 roku dużej części Śródmieścia na Listę Pomników Historii jako wielokulturowy krajobraz przemysłowy.
Jeszcze do niedawna przy remontach obiektów z końca XIX w. i początku XX wieku wykorzystywano najczęściej zaprawy, tynki czy nawet farby, które nie uwzględniały przyjętych zasad doboru materiałów da zabytkowych podłoży. To właśnie na XIX wiecznych elewacjach najbardziej widoczne są zniszczenia wywołane przez stosowanie szczelnych i zbyt mocnych cementowych wypraw tynkarskich oraz spoin. Tutaj też można było odnaleźć liczne przykłady charakterystycznych złuszczeń niskodyfuzyjnych farb dyspersyjnych używanych podczas bieżących napraw. Na szczęście sytuacja diametralnie się zmieniła. Dawne kompleksy fabryczne szczególnie po zmianie swojej funkcji, także bogate wille przemysłowców, a nawet liczne kamienice mieszczańskie stanowią dzisiaj prawdziwą wizytówkę Łodzi, ale też większości innych miast w Polsce. W ślad za tym całkowicie zmieniły się kryteria doboru materiałów do prac renowacyjnych XIX wiecznej architektury. Obecnie stosowane są zasady technologii identyczne jak dla obiektów pochodzących ze starszych epok. Dowodzą tego bardzo liczne realizacje budowlano-konserwatorskie trwające już ponad 15 lat, które stopniowo zmieniają “szary” krajobraz przemysłowego miasta. W tych ważnych przedsięwzięciach juz od ponad 9 lat uczestniczy także firma Hufgard-Optolith. W ofercie firmy znajduje się specjalnie opracowany system produktów Optosan, oparty głównie na aktualnych wytyczne ośrodków konserwatorskich przede wszystkim UMK w Toruniu. Przy opracowywaniu programu Optosan wiele produktów było badanych w zewnętrznych krajowych laboratoriach konserwatorskich pod kątem ich przydatności do stosowania na zabytkowych podłożach. Dopiero po ich pozytywnej opinii i próbach praktycznych wdrożono system do sprzedaży. Takie działania bardzo rzadko podejmują inni producenci. Bazą dla przygotowania programu Optosan były także w dużej mierze wcześniejsze doświadczenia z rynku kiedy firmy Hufgard-Mix i Tubag w latach 2001-2004 tworzyły wspólną firmę jako Hufgard-Tubag. Wszystkie zaprawy i produkty renowacyjne przygotowywane specjalnie na polski rynek, były w tym czasie tworzone właśnie w laboratorium i fabrykach Hufgard koło Lipska i Drezna. Po zmianach własnościowych w firmie Tubag, rodzina Hufgard otworzyła samodzielną firmę w Polsce już jako Hufgard-Optolith.
Grupa Optosan obejmuje stałą ofertę produktową oraz materiały przygotowywane ze specjalnym uwzględnieniem cech konkretnego obiektu. Jest to możliwe głównie dzięki pracy własnego, oświadczonego laboratorium działającego bezpośrednio przy fabryce w Częstochowie. Najwyższą jakość niezbędną przy obiektach zabytkowych potwierdzają: certyfikat WTA dla tynków renowacyjnych posiadany zarówno na produkt, jak i polską produkcję od 2007r. oraz Nagroda Grand Prix na Targach Conservatio 2010 w Toruniu przyznana przez wykładowców UMK dla wapna hydraulicznego Optosan TrassKalk jako innowacyjnego materiału o właściwościach odpowiadającym potrzebom zabytków. Przy pracach renowacyjnych w Łodzi wykorzystano dwa główne segmenty systemu zgodnie z charakterystyką architektury miasta. Zaprawy i impregnaty dla elewacji ceglanych oraz wyprawy tynkarskie wraz z pokryciami kolorystycznymi dla elewacji tynkowanych.
Elewacje ceglane
“Ziemia Obiecana” to przede wszystkim liczne kompleksy pofabryczne. Obecnie większość z nich zmieniła swoja funkcję. Dzisiaj na ich terenie powstają głównie zespoły kulturalno-handlowe, lub mieszkalne. Tak duża zmiana funkcji musiała skutkować też ingerencją w infrastrukturę dawnej architektury. Wiele kompleksów było przebudowywanych tak by dopasować je w kształcie do nowych celów. Dlatego też bardzo duży udział w pracach elewacyjnych miały zaprawy głównie murarskie i spoinowe. Przykładem może być realizacja Manufaktury przy dawnej fabryce Poznańskiego i Loftów Scheiblera gdzie wykorzystano ponad 1000 ton specjalnej wapienno-trassowej zaprawy murarskiej Optosan Trass Mörtel. Ze względu na niską wytrzymałość i słabą jakość cegieł i zapraw w zachowanych – zgodnie z zasadami konserwatorskimi można było wykorzystać jedynie słabszą, porowatą zaprawę o szybkim transporcie wody. Takimi cechami charakteryzuje się właśnie zaprawa Optosan Trass Mörtel. Podobnie było przy spoinowaniu. Stare, ale wtórne w większości cementowe fugi, przekrywały zdegradowaną słabszą zaprawę wapienną. Tu jednak przy projektowaniu nowych aranżacji doszła jeszcze konieczność przygotowania spoin o odpowiedniej kolorystyce i uziarnieniu. Wszystkie te wymogi spełnia zaprawa fugowa Optosan TrassFuge. Obecnie Laboratorium firmy ma w swoim archiwum ponad 500 receptur kolorystycznych dla tej zaprawy przygotowywanych specjalnie dla obiektów całym kraju tylko przez 5 ostatnich lat. W samej Manufakturze wykorzystywano conajmniej 4 różne kolory spoiny zależnie od obiektu w kompleksie: od ciepłej szarości do intensywnej czerwieni. Z kolei przy budynkach ASP na osiedlu Księży Młyn przygotowano spoinę ciemnoszarą, ale o drobniejszym kruszywie dla możliwości wyprowadzenia jej w tzw. “półwałek”. Obie zaprawy murarska i spoinowa, jako jedne z nielicznych na rynku były bardzo szczegółowo przebadane pod kątem stosowania ich na podłożach zabytkowych w krajowych ośrodkach konserwatorskich. Dzięki temu produkty dają prawdziwą gwarancję zachowania przez nie właściwych cech. Uzupełnieniem systemu w pracach były także zaprawy reprofilacyjne Optosan NSR. Gotowa mieszanka wapienno-trassowa jako jedyna na rynku jest produkowana w mniejszych wagowo opakowaniach ze sztucznego tworzywa. Ma to duże znaczenie dla wykonawców, ponieważ ilości tego materiału szczególnie przy dobrze zachowanych licach cegły są niewspółmiernie mniejsze od innych zapraw. Zamknięciem systemu renowacji ceglanych elewacji są impregnaty hydrofobizujące Optosan Silan i HydroSilan: rozpuszczalnikowy i wodny preparat krzemoorganiczny także posiadające akceptację zewnętrznego ośrodka konserwatorskiego do stosowania ich na zabytkowych podłożach.
Przykładami realizacji z zastosowaniem pełnej technologii Optosan są pofabryczne kompleksy: Tobaco Park – dawna przędzalnia Kretschmera i zakłady Tytoniowe, zespól kulturalny EC 1 w danym miejscu pierwszej elektrowni w mieście z 1907r, zespól fabryczno- mieszkalny Księzy Młyn, w tym też projekt fabryka Sztuki (Art Inkubator) i budynek Akademickie Centrum Design Akademii Sztuk Pięknych oraz Muzeum Włókiennictwa w miejscu dawnej fabryce Geyera (tzw. Biała fabryka), dawny szpital Anny Marii Herbst (obecnie szpital Korczaka) czy budynki Politechniki. Prace renowacyjne przy obiektach ceglanych to także liczne kościoły bardzo charakterystyczne dla tej epoki. Tutaj jednak starano się odtworzyć właściwą kolorystykę spoin zgodną z oryginałem, ponieważ obiekty nie zmieniły swojej funkcji. Przykładami są Bazylika Archikatedralna z 1912, czy Neogotycki Kościół Wniebowzięcia NMP przy Placu Kościelnym.
Elewacje tynkarskie
Pofabryczny krajobraz Łodzi uzupełniają oczywiście liczne secesyjne kamienice często jedne z piękniejszych w Europie z tej epoki oraz wille i pałace dawnych przemysłowców takich jak Scheibler czy Poznański. Tutaj, jak przy elewacjach ceglanych, dobór materiałów musiał uwzględnić dwa główne elementy: właściwą technologię oraz często indywidualna aranżację dekoracji bogatych fasad.
Wyprawy tynkarskie
Ponieważ stan większości elewacji był z reguły dobry – naprawy tynków dotyczyły w głównej mierze lokalnych ubytków. Dlatego najczęściej wykorzystywanym materiałem systemu Optosan była gotowa mieszanka wapienno- trassowa zbrojona mikrowłóknami Optosan RenoPutz. Wyprawa posiada znakomitą przyczepność do chłonnego podłoża, dopasowana do niego wytrzymałość, niski skurcz i wysoką paroprzepuszczalność. Ponadto w standardzie nie jest hydrofobizowana by zachować właściwe podciąganie kapilarne zgodne z zachowanymi wyprawami. W większości elewacje kamienic i pałaców były bardzo dekorowane stąd też niezbędne podczas renowacji były także zaprawy sztukatorskie. W ofercie systemu Optosan znajdują się dwie gotowe mieszanki specjalnie przygotowane na polski rynek – do głębokich ubytków StuckoGrob – bardzo lekka i szybkowiążąca zaprawa podkładowa do narzutu oraz StuckoFein – wyrównawcza i wierzchnia do prac ciągnionych w grubościach od 2 do nawet 20mm. Zaprawa ta posiada przyczepność także do stabilnych zachowanych starych powłok dyspersyjnych. Przy pracach gdzie zachowywano w większości stare tynki często pozostawał tez do rozwiązania problem występujących rys skurczowych. Jako warstwę przekrywającą te rysy bezpośrednio przed malowaniem lub końcowym tynkiem wykorzystywano specjalna masę Optosan RissGrund. To gotowa pasta silikatowa z wypełniaczami, która nie tylko przekrywa rysy, ale też może być zależnie od sposobu nakładania dekorowana lub szlifowana. Może być też od razu barwiona jak farba. Ten produkt wykorzystano w taki właśnie sposób np. podczas prac przy elewacjach willi Schreera przy ul. Narutowicza 48, gdzie zachowane tynki były bardzo gładkie.
Dekoracje i farby elewacyjne
Podczas prac przy elewacjach większości kamienic z reguły wykorzystuje się dość prosty schemat technologii: wierzchni zacierany tynk drobnoziarnisty i farba elewacyjna. Jednak w Łodzi na wielu elewacjach jest zupełnie inaczej. Bogaci właściciele fabryk prześcigali się w dekorowaniu swoich posiadłości. Dotyczyło to nie tylko sztukaterii czy dekoracji rzeźbiarskich, ale też różnicowania faktur samych tynków.
Właśnie dlatego na niektórych kamienicach nie wystarczało wykorzystanie klasycznych tynków cienkowarstwowych o dość gładkiej powierzchni. W ofercie Optosan znajduje sie conajmniej kilka różnych końcowych wypraw, które zastosowano na łódzkich elewacjach. Optosan TrassFeinputz – wapienno-trassowa wyprawa zbrojona mikrowłóknami dostępna jest w aż 4 frakcjach kruszyw. Dzięki temu tynk pozwala na uzyskiwanie różnego stopnia faktury od bardzo gładkiej do ostrej. Wykorzystano to na bardzo wielu elewacjach np. przy ulicach Narutowicza, Gdańskiej, Legionów, czy Jaracza. Jednak ten sam materiał może być też fabrycznie barwiony w masie. I tę trudną technikę wykorzystano przy jednej z najpiękniejszych kamienic w Łodzi tzw. Pod Gutenbergiem wg projektu Jana Petersilge przy ul. Piotrkowskiej 86. Przy części kamienic ostatnie warwy tynku same stanowiły odrębną dekorację np. tzw. “tynku czesanego”. Efekt ten można było uzyskać przy zastosowaniu tynku wapienno-trassowego Optosan RenoPutz spezial. Wyprawa także jest dostępna w kilku frakcjach, ale może być nakładana w dużej rozpiętości warstw od 2 do nawet 20mm i przy użyciu różnych narzędzi.Bardzo dobrymi przykładami tej techniki są elewacje Willi Eleonory Kindermann przy ul. Wólczańskiej 33 oraz willa przy ul. Narutowicza 34.
Naturalnie barwione tynki w masie mają stosunkowo niewielki udział w dekoracjach elewacji. Zdecydowanie najczęściej zarówno w przeszłości jak i w pracach renowacyjnych wykorzystywano farby elewacyjne. W ofercie Hufgard-Optolith znajdują się trzy główne farby o różnych spoiwach powszechnie akceptowanych dla podłoży zabytkowych. Optomal Silcosan – krzemoorganiczna o wysokim udziale żywicy silikonowej, Optomal Silisan – klasyczna jednoskładnikowa farba silikatowa oraz od stosunkowo niedawno oferowana na rynku Optomal Silisan Plus – także silikatowa, ale oparta na zolu krzemianowym, – czyli zolokrzemianowa. Różnica w stosunku do klasycznej silikatowej polega tu na możliwości nakładania jej także na podłożach dyspersyjnych. Przykładem wykorzystania farby zolokrzemianowej Silisan Plus jest willa Schreera przy ul. Narutowicza 48. Obie farby silikatowe są zgodne z odrębną Normą DIN 18 363 regulującą ich własności i skład. Dzięki temu produkty odpowiadające jej wymogom i nazywane silikatowymi dają gwarancję porównywalnych własności niezależnie od producenta. Ponieważ farby krzemoorganiczne mają na rynku bardzo różna jakość wynikającą z braku normowej regulacji składu – farba Silcosan wraz z pozostałymi także została przebadana w laboratorium PKZ w Toruniu. Wyniki potwierdzają przydatność wszystkich trzech farb do stosowania ich na zabytkowym podłożu. Wszystkie posiadają właściwą paroprzepuszczalność, odpowiednią hydrofobowość oraz są mineralnie matowe.
Prace renowacyjne “Ziemi Obiecanej” naturalnie będą trwały jeszcze wiele lat. Łódź to ogromna aglomeracja, która nie uległa zniszczeniom wojennym. Mimo więc już licznych realizacji, na odnowienie ciągle jeszcze czekają setki cennych budynków. Widać to szczególnie na pozostałych ulicach, niż słynna Piotrkowska. Obecnie trwają jednak nowe projekty w tym ?Miasto 100 kamienic?, planowane są także kolejne unijne dofinansowania, dlatego z pewnością uda się stopniowo przywrócić wizerunek miasta z końca XIX wieku.
